زمان به مثابه یک معما

زمان به راستی یک معماست. شاید منشأ این معما را در اینجا بیابیم: مکان و زمان، دو مفهوم اند. به عنوان مفهوم، آنها بخشی از مدلی را تشکیل می دهند که ما (به طور ارادی یا غیرارادی) جهت بازنمایی جهان واقعی می سازیم. بسیاری از مفاهیم ما خیلی مفیدند، اما آنها ضرورتاً همتایی در جهان واقعی ندارند. همه مفاهیم ما چنین معادلهایی ندارند ـ مثلاً، اسب تک شاخ. آیا زمان چنین است؟
گفتیم که زمان یک مفهوم است، اما صحیح تر آن است که بگوییم ما دو مفهوم مرتبط با هم از زمان داریم: زمان خصوصی و زمان عمومی. زمان شخصی یا خصوصی، مبتنی بر تجربه درونی ماست که از موقعیتی به موقعیت دیگر تفاوت می کند، همان طور که روزالیند به اولندو می گوید. در خواب یا ناخودآگاه، ما کاملاً از گذر زمان ناآگاهیم. با این حال، پی می بریم که گذشته است. گاهی یک اجبار درونی ـ گرسنگی، تشنگی، خستگی شدید ـ آن را به یاد ما می آورد. گاهی حرکات ماه، خورشید یا ستارگان از آن برای ما سخن می گویند. اما امروزه ما از این مقیاسهای طبیعی زمان، کمتر از مقیاسهای مصنوعی آگاهیم.
همان طور که جوامع ما پیچیده تر شده اند، مجبور شده ایم افعالمان را با دیگران هماهنگ سازیم و مطابق جدول زمانی مورد توافق زندگی کنیم. جهت انجام این کار ـ برای مثال، اطمینان از اینکه قطارها و هواپیماها سر وقت حرکت می کنند ـ باید دائماً از ساعت و دقیقه، به طور دقیق، آگاه باشیم. حتی برای اکثر شهرنشینان آبدیده همواره آسان نیست که زمان شخصی و درونی خودشان را با این مطالبات عمومی منطبق سازند. برای افراد کم تجربه، این مسئله می تواند تقریباً لاینحل باشد. در اواخر قرون وسطی، هنگامی که ساعتها به تدریج جایگزین زنگها شدند، تغییر چشمگیری در زندگی شهری پدید آمد: «یکی از رویدادهای اساسی در تاریخ این قرون (Le Goff, 1980, p. 30)». در نخستین روزهای انقلاب صنعتی که کارگران صنایع خانگی، باید کارگر کارخانه می شدند و استبداد زمان کارخانه را می پذیرفتند، همین مسئله مطرح بود.
طی دوره های طولانی تر نیز وفق دادن خاطرات خود را با تقویم عمومی، دشوار می یابیم. نگهداری یادداشتهای روزانه و دفتر خاطرات، تلاشی در این راستاست.
روشهای مختلفی که برای اندازه گیری، نشان دادن و ثبت زمان عمومی مشترک، ساعات، ایام و سالها مورد استفاده قرار گرفته، خود مطالعه گسترده ای است که دامنه آن تقریباً از هزاره پنجم، از معابد مصری تا ساعتهای اتمی، کشیده می شود.
منبع: استنفورد، مایکل؛ (1384)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، مسعود صادقی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، دانشگاه امام صادق (ع) معاونت پژوهشی، 1385.
منبع: استنفورد، مایکل؛ (1384)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، مسعود صادقی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، دانشگاه امام صادق (ع) معاونت پژوهشی، 1385.